Πρώτη Ηλεκτρονική Ιστορία της Κύπρου

image

Δωρεάν προσφορά σε ερευνητές, μελετητές, φοιτητές, μαθητές και δημοσιογράφους.

Από την Κύπρο στην αρχαιότητα, μέχρι την Κύπρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η αγγλοκρατία, η ΕΟΚΑ, το πραξικόπημα, το σχέδιο Ανάν, η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Αρχείο Παναγιώτη Παπαδημήτρη

papademetris-pΜοναδικό αρχείο στο οποίο μπορείτε να προστρέξετε και να αναζητήσετε εύκολα και γρήγορα αυτό που θέλετε για μια περίοδο 8.000 ετών για την Ιστορία της Κύπρου.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

1569-1668: Εκκλήσεις Κυπρίωv στov Οίκo της Σαβoϊας για vα τoυς βoηθήσει vα απαλλαγoύv από τoυς Τoύρκoυς. Οι εκλήσεις πέφτoυv στo κεvό.

S-75

1583-1668): ΕΚΚΛΗΣΕΙΣ ΚΥΠΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΟΙΚΟ ΤΗΣ ΣΑΒΟΙΑΣ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟΥΣ ΒΟΗΘΗΣΕΙ ΝΑ ΑΠΑΛΛΑΓΟΥΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ. ΟΙ ΕΚΚΛΗΣΕΙΣ ΠΕΦΤΟΥΝ ΣΤΟ ΚΕΝΟ

Η Πάφος πριν ακόμα διαμορφωθεί το γραφικό της λιμανάκι

Εκτός από τα διαβήματα προς το Βασιλέα της Ισπανίας που παρατίθενται στις διάφορες επαναστάσεις που περιγράφει ο Πέτρος Στυλιανού στην πορεία της Tουρκοκρατίας οι Κύπριοι απευθύνθηκαν και επανειλημμένα και στον Οίκο της Σαβοϊας που είχε έδρα το Τουρίνο της Ιταλίας, αλλά και εδώ δεν βρήκαν την ανταπόκριση που περίμεναν.

2011: Παραλιακός δρόμος κοντά στο λιμανάκι της Πάφου

Οι ενέργειες των Κυπρίων προς τον Οίκο της Σαβοίας δεν ήταν εντελώς τυχαίες, γιατί ο Οίκος αυτός έλεγε (Ζαννέτος Α Τόμος, σελ. 1069 και 1070) ότι κατείχε τον τίτλο του ιδιοκτήτη της Κύπρου. Εξ άλλου ο ίδιος ο Οίκος αυτός είχε ζητήσει να πληροφορηθεί από τον Σελήμ, μόλις το 1570 μετά τη κατάληψη της Κύπρου, κατά πόσον ήθελε να του παραδώσει την Κύπρο και θα του κατέβαλλε κάποιο είδος φόρου.

Ο Ζανέτος λέγει ότι ο Οίκος της Σαβοϊας έγραψε στον Σελήμ για να τον βολιδοσκοπήσει εάν ήθελε να παραιτηθεί του βασιλείου της Κύπρου" καταλείπων ελεύθερον τον λαόν εκείνον να ζη όπως ο ίδιος θέλει, επί καταβολή δ' αυτώ υπό του Οίκου της Σαβοίας ετησίου φόρου τινός".

Ο Σελήμ αρνήθηκε και οι Κύπριοι παράλληλα με αλλεπάλληλα κινήματα τους ή διαβήματα προς τον Βασιλέα της Ισπανίας από τον Οίκο της Σαβοίας, ο οποίος όμως τηρούσε ανάλογη στάση. Για τα διαβήματα αυτά ο Ζαννέτος γράφει:

"Αι φρούδοι διαπραγματεύσεις. Οι Κύπριοι ενωρίς λίαν γευθέντες της αφορή του τουρκικής τυραννίδος και αβίωτον βίον προ αυτών έχοντες επόθησαν, μηδεμίαν άλλοθεν διαβλέποντες ελπίδα απαλλαγής και αυτήν την άλλοτε τόσω μισητήν φραγκικήν διοίκησιν.

Ο οίκος της Σαβοίας μετά την άνω εκτεθείσαν απόπειραν παρά τω Σουλτάνω Σελίμ, εις ουδεμίαν φαίνεται προέβη άλλην άμεσον διπλωματικήν ή πολεμικήν κατά της Τουρκίας απόπειραν περί αποκτήσεως της Κύπρου ή τον ftlineκενόν τίτλον

έφερε. Τα ευθύς όμως κατόπιν εκτθεισόμενα γεγονότα αποδεικνύουσιν, ότι ο Οίκος ούτος άλλην ετράπη οδόν, υποθάλπων την διά στάσεως αυτών των Κυπρίων απόκτησιν της νήσου. Και ναι μεν εν τοις σωζομένοις επί τούτου εγγράφοις φαίνεται ότι εις τούτο προεκαλείτο υπ' αυτών των Κυπρίων αυτοβούλως προσφευγόντων αυτώ ουδεμία όμως υπάρχει αμφιβολία ότι οι Κύπριοι ωθούντο εις τούτο υπό επιτηδείων πρακτόρων του Οίκου της Σαβοίας όστις εν τούτοις ηρέσκετο αλλ' ουχί και να προβή εις τολμηρά τι. Αλλ' ας είδωμεν τα κατά τας διαπραγματεύσεις ταύτας προβαίνοντες, μέχρις εξαντλήσεως αυτών, καίτοι ως εκ τούτου θα χωρήσωμεν χρονολογικώς πλέον ίσως του ότι η συγχρονιστκκή των γεγονότων αφήγησις επιτρέπει.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΥΓΕΝΙΟΥ ΜΠΕΝΑΚΗ: Τη 20η Ιουλίου του 1583 έτους ο Κύπριος Ευγένιος Μπενάκης απηύθυνεν εκ Παρισίων προς τον Δούκα της Σαβοίας Κάρολον Εμμανουήλ τον Α μίαν επιστολήν εν η έγραφε τα εξής περίπου: Ο Σουλτάνος Σελήμ, ότε προ του κατά των Ενετών πολέμου εζήτησε παρ' αυτών φιλικώς την Κύπρον ως κληρονομικήν αυτού ιδιοκτησίαν ην επεθύμει να έχη πλέον εμπεπιστευμένην αυτοίς, οι δ' Ενετοί μεταξύ πάντων των λόγων της αντιρρήσεως

Μια άποψη της πόλης του Κτήματος

των προέταξαν και ετόνισαν ιδιαζόντως το ότι τοις ανήκεν ως τιμάριον, εκείνος αντιπαρτήρησεν ότι προκειμένου περί τιμωριωτικού δικαιώματος η νήσος αναντιρρήτως ανήκε τω Οίκω της Σαβοίας. Και ο μεν πατήρ σας λέγει ο Μπενάκης τω Καρόλω Εμμανουήλ, ίνα μη παρεξηγηθή τότε υπό των Ενετών ότι ήθελε να ωθήση τον Σουλτάνον εις πόλεμον κατ' αυτών εσίγησεν.

Ηδη όμως εκείνου εκλιπόντος και της νήσου περιελθούσης υπό την Τουρκίαν εξέλιπε και ο παλαιός εκείνος λόγος, ο δε κόσμος και μάλιστα οι ατυχείς νησιώται απορούσε διατί η υμετέρα υψηλότης δεν προβάλλει τας δικαίας αυτής, επί της νήσου αξιώσεις, αφού δη οι κάτοικοι αυτής περιεγένοντο εις τοιαύτην αθλιότητα, αι δε πρόσοδοι της νήσου κατήλθον εις σημείον ώστε ζήτημα είναι αν επαρκώσι τω Σουλτάνω διά μόνας τας δαπάνας της διοικήσεως της.

Ο Μπενάκης υποδεικνύων είτα ότι η εκχώρησις της Κύπρου τω οίκω της Σαβοϊας υποχρεουμένω εις τήσιον φόρον τω Σουλτάνω δεν ήτο τι ασύμφορον αμφοτέροις ουδέ δυσκολοατόρθωτον, προσφέρεται αυτός, ως κύπριος, αφ' ενός και υπήκοος της Α. Υψηλότητος, ως πεπειραμένος εξάλλου της αυλής της

Πάφος 2011

Κωνσταντινουπόλεως να αναλάβη τας επί τούτω διαπραγματεύσεις επί τη ευκαιρία της εκείσε μεταβάσεως του, και προς τούτο δε εζήτει ή απλώς τα αναγκαία επιτροπικά έγγραφα, ίνα επισήμως επιληφθή της υποθέσεως. Και εάν μεν ο Εμμανουήλ ενέδωκε ταις εισηγήσεις του Μπενάκη ή όχι αγνοούμεν, γινώσκομεν όμως ότι ουδέν ατυχώς επετεύχθη.

ΝΕΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ: Εν έτει 1590 ο εκ Πάφου Μάρκος Μέμμος, αφικόμενος εν Ρώμη και είτα εν Τουρίνω ίνα παροτρύνη τον δούκα της Σαβοίας εις την κατάκτησιν της Κύπρου, έγραψεν αυτώ ότι δεν υπήρχον επί της νήσου πλείονες των 4.800 Τούρκων διηρημένων κατά μικρά σώματα εκ 200- 300 ανδρών.(M.L 3-775). Ο δουξ εν τούτοις και αύθις εκώφευσε, καίπερ κολακευόμενος τα μάλα υπό των τοιούτων προσκλήσεων.

ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΑΚΚΙΔΟΥ: Μετά δέκα ακριβώς έτη ο δούξ Κύριλλος Εμμανουήλ ο Α απεφάσισε να προβή εις ζωηρότερα πως διαβήματα δι'ο και απέστειλεν εις Κύπρον τον Ρόδιον Δον Φραγκίσκον Ακκίδαν, Ελλην, αρνησίθρησκον, ως φαίνεται, ίνα μελετήση επί τόπου τα πράγματα, παρασκευάση δε καταλλήλως τους κατοίκους εις σοβαράν κατά του καθεστώτος στάσιν μεθ' ην να καταλάβη αυτός την νήσον και υπεραμυνθή της ανεξαρτησίας ταύτης από της Τουρκίας.

Κατά την έκθεσιν αυτού τούτου του Ακκίδου, ούτος ανεχώρησεν εκ Μεσσήνης της Σικελίας τη 5 Νοεμβωρίου του 1600 έτους κατήλθεν εις Αλεξάνδρειαν και εκείθεν ανήλθεν εις Ιεροσόλυμα, ένθα συνέτυχεν επί της αποστολης του τω Ελληνι πατριάρχη, όστις ακούσας ότι ο δουξ έλαβε σταθεράν απόφασιν ν' ανακτήση το βασίλειον της Κύπρου, εχάρη μεγάλως έτεινε τας χείρας προς τον ουρανόν εξ ευτυχίας και ησπάσθη τον χάρτην, ον ο δουξ εθεωρείτο τοις κυπρίους. Ο πατριάρχης ενέμεινε εις την άνευ βραδύτητος εκτέλεσιν του ανασταλέντος σχδίου (όπερ σημαίνει

Η στήλη της 28ης Οκτωβρίου. Βρίσκεται στην είσοδο της Πάφου. Σ' αυτήν αναγράφονται τα ακόλουθα: Η Αθήνα τη Πάφω, εις ανάμνησιν του αρξαμένου τη 28η Οκτωβρίου 1940 κοινού υπέρ ελευθερίας αγώνος και του ιστορικού των Ελλήνων ΟΧΙ

ότι το σχέδιον συνελήφθη από πολλού ανεβάλλετο δι' η εκτέλεσις του) επί τω (δικαίω) φόβω ότι αν ανεκαλύπτετο υπό των Τούρκων θα είχεν ως αποτέλεσμα μεγάλας συμφοράς περί της νήσου, ενεχείρησε δε τω Ακκίδα αναχωρούντι διά Κύπρον και δύο επιστολάς, μίαν διά τον Αρχιεπίσκοπον και την άλλην διά τον δούκα.

Εν Κύπρω ο Ακκίδας εύρε τον Αρχιεπίσκοπον εν Αμμοχώστω, ενώπιον του οποίου παρουσιάσθη αμέσως, εγχειρήσας αυτώ και την επιστολήν του πατριάρχου. Ταραχθείς ούτος εκ της αναγνώσεως της επιστολής και μη τολμών να ομιλήση, υπέδειξεν αμέσως τω Ακκίδα να ιππεύση και να ακολουθήση αυτόν. Εξ Αμμοχώστου μετέβησαν εις Λεμησσόν χωρίς να σταματήσωσι και χωρίς ο Αρχιεπίσκοπος να θελήση να λάβη εξήγησιν τινά.

Εν Λεμησσώ κατέλυσαν εν τω οίκω ενός πιστού φίλου του Αρχιεπισκόπου καλουμένου Τιμοθέου Ποτόζη, εκεί δε μόνον κατένευσε ν'ακούση τον Ακκίδαν και ακούσας τα πάντα είπεν αυτώ ότι, κατά την γνώμην του, ο Μακαριώτατος Πατριάρχης Ιεροσολύμων εξετίθετο πολύ ευκόλως επί της σοβαρωτάτης άμα και λεπτοτάτης ταύτης υποθέσεως, ότι πιθανώς η κατάλληλος στιγμή να μη αφίκετο έτι, αφού ο δουξ της Σαβοίας ευρίσκετο εις πόλεμον κατά του βασιλέως της Γαλλίας.

Του Ακκίδου βεβαιώσαντος αυτόν ότι εν τοιαύτη περιπτώσει ήτο ευκολότατον τω δουκί να κατακτήση το βασίλειον της Κύπρου άνευ πολλών δαπανών, δι' ας άλλως θα ημείβετο πλουσίως από της κατοχής χώρας, αποδιδούσης ετησίως τρια εκατομμύρια τουλάχιστον.

" Δεν έχω προσέθηκεν ο Αρχιεπισκοπος ή να είπω μίαν λέξιν και οι ανά την νήσον διεσπαρμένοι ευάριθμοι Τούρκοι να κατασφαγώσιν υπό των Ελλήνων.

Η βάση της στήλης της 28ης Οκτωβρίου στην είσοδο της Πάφου

Ο δουξ δεν έχει ή να έλθη και να φυλάττη τα φρούρια. τρεις ή τέσσαρες χιλιάδες ανδρών, υπό ένα καλόν στρατηγόν, μη όντα όμως Ισπανόν ειδήμονα δ' εις την επισκευήν των ηρειπωμένων φρουρίων, αρκούσιν ως προς την εκστρατείαν".

Ο Αρχιεπίσκοπος προσέθηκεν έτι, ότι εν τινι προσφάτω αυτού συνόδω μετά των Επισκόπων, Αρχιμανδριτών και Ηγουμένων διέταξε τον κλήρον του να υποχρεώσει μυστικώς τον λαόν να ή έτοιμος όπως λάβη τα όπλα

κατά το προσεχές Πάσχα περί τας εωθινάς αυτού ώρας οπότε οι Τούρκοι

ανυπόπτως θ' αναπαύωνται (M.L.3-575).

Εν τοις εγγράφοις τούτοις δεν φαίνεται το όνομα του τότε Αρχιεπισκόπου, γινώσκομεν όμως εκ των άνω, ότι ούτος ήτο Βενιαμίν εκείνος, όστις εξελέγη εις αντικαστάστασιν του καθαιρεθέντος Αθανασίου. Ο Βενιαμίν εκτός του ότι λογιώτατος κατά το πατριαρχικόν έγγραφον, από των πράξεων του και λεγομένων του τούτων δείκνυται άνθρωπος ρέκτης και φιλόπατρις. Τούτου διεσώθη και εν υπόμνημα περί Κύπρου, εν ω ατυχώς δεν φαίνεται ότι ο ανήρ ήτο ακριβολόγος. Το υπόμνημα τούτο ελληνιστί γεγραμμένον εδόθη παρ' αυτού τω Ακκίδα, όστις το μετέφρασε χάριν του δουκός, δι' ον προωρίζετο εις την ιταλικήν κατά Δεκέμβριον του 1600 εν Λεμησσώ".

Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στη νήσο και τους κατοίκους της σύμφωνα με το υπόμνημα και προσθέτει ο Ζαννέτος:

" Ο Ακκίδας, ως είδομεν διερχόμενος εξ Ιεροσολύμων επέδειξε τω Πατριάρχη έναν χάρτην, ον έφερε μεθ' ευατού. Ο χάρτης ούτος εξ 24 άρθρων αποτελούμενος, περιείχε τας ελευθερίας ας ο δουξ εδωρείτο τοις Κυπρίοις επέμπετο δ' υπ' αυτού δια του Ακκίδου ενταύθα προς υπογραφήν υπό του Αρχιεπισκόπου, ίνα χρησιμεύση ως το επίσημον μεταξύ αυτού και των Κυπρίων συμβόλαιον.

Ο χάρτης κατά τα άνω συνετάχθη εν τη αυλή του δουκός, ουδεμία όμως υπάρχει αμφιβολία ότι περί την διατύπωσιν αυτού προηγήθησαν διαπραγματεύσεις και ελήφθησαν υπ' όψει αι αξιώσεις των Κυπρίων.

Ο χάρτης ούτος επιδειχθείς τω Αρχιεπισκόπω ενεκρίθη υπ' αυτού, δεν υπεγράφη όμως δια τον κίνδυνον, ον συνεπήγε εάν τυχόν παρέπιπτεν εις χείρας των τούρκων ή προδότου τινός. Καίτοι δε τα κατ' αυτόν ως και πάσαι αι μετά του Οίκου της Σαβοίας διαπραγματεύσεις έμειναν γράμμα νεκρόν και περιωρίσθησαν απλώς εις λόγους παραθέτομεν εν τούτοις εν περιλήψει το περιεχόμενον του εν λόγω χάρτου, άτε παρέχον εικόνα της όλης βασεως των διαπραγματεύσεων.

Το Παζάρι της Παρασκευής. Από το βιβλίο του J.P.FOSKOLO του 1878 που επανεξέδωσε η Λαϊκή Τράπεζα

Ο δουξ λοιπόν εν αυτώ υπισχνείτο τω Αρχιεπισκόπω της Κύπρου:

Οτι όχι μόνον αυτόν και τους επτά υπ' αυτών επισκόπους δεν θα έπαυεν, αλλά θα τους επροίκιζε δι εισοδημάτων αρκούντων εις την αξιοπρεπή αυτών συντήρησιν.

2. Αι αυταί υποσχέσεις εδίδοντο τοις Αρχιμανδρίταις και Ηγουμένοις.

3. Ο δουξ υπισχνείτο προσέτι, δι' εαυτόν και τους διαδόχους του να μη θίξωσι το ορθόδοξον δόγμα των Κυπρίων.

4. Να δώση τον τίτλο του κόμητος της Τριπόλεως εις ον αν υπδείκνυεν αυτώ ο Αριχεπίσκοπος.

5. Να εκλέγη κατ' έτος, εφόσον θα έζη ο Αρχιεπίσκοπος, δύο πρόσωπα υποδεικνυόμενα παρ' αυτού, ίνα λαμβάνωσι πρόνοιαν περί των κενών θέσεων εν ταις πόλεσι κτήμασι ή οχυρώμασι της νήσου.

6. Ο δουξ από τούδε και τη αξιώσει του Αρχιεπισκόπου παραχωρεί το αξίωμα του διοικητού των Αλυκών του βασιλείου των Ρωμαίων Κλαυδίω Τσέκη ή Τσεκίννη (Cechi ή Cechino) νενυμφευμένω εν Κύπρω ευγενεί τινί κυρία της οικογενείας Μαύρης, κατέχοντι δε την θέσιν ταύτην και επί Ενετών. (Ο Τσεκίνος ούτος θα αναλάμβανε την αρχηγίαν της μελετωμένης στάσεως, εντεύθεν δε και η ειδική περί αυτού αύτη πρόνοια).

7. Ο δουξ επί πλέον υπισχνείτο ν' αποδώση τω ειρημένων Τσεκίνω και τον Ιωάννη της Αγίας Μαύρης την παλαιάν αυτών κτημοσύνην.

8. Ανελάμβανε την υποχρέωσιν ίνα εάν τω επεστρέφετο το βασίλειον της Κύπρου, κατέλθη μεν και διαμείνη αυτοπροσώπως εν αυτή επί 3-4 έτη τουλάχιστον, καταλείπη δι' ως αντιπρόσωπον του, οσάκις αι υποθέσεις του τον ηνάγκαζον να μεταβαίνη εις Ευρώπην, ένα των υιόν του.

9. Ο δουξ ουδέποτε θα έπεμπε δι' ουδέν αξίωμα ισπανόν τινά υπάλληλον.

10. Θα διώριζε πάντας τους υπαλλήλους λαμβάνων αυτούς εκ των κατοίκων της Κύπρου, εξαιρέσει των μελών, αφ' ων θ' απήρτιζε το συμβούλιον του, αποκλειομένων πάντοτε των Ισπανών.

11. Θα άφηνε τον λαόν των πόλεων και κωμών να εκλέγωσιν ελευθέρως τους πρωτογέρους αυτών, οίτινες εμερίμνων περί των αναγκών των κοινοιτήτων (baver cura del vito populare).

12. Δεν Θα επώλει ή ενοικίαζε τι εις Γενουάτην..

13. Δεν θα επέτρεπε την εν τη νήσω εγκατάσταση ουδενί των ακολούθων των νέων θρησκειών (λιθουρανικής κλπ).

15. Δεν θα επιτρέψη την εν τη νήσω εγκατάστασιν των Ιησουϊτών άνευ της συγκαταθέσεως του μεγάλου συμβουλίου (υψηλής αυλής).

16. Θα διορίζη εις εκάστην κοινότητα, αποτελουμένην εξ 100 τουλάχιστον εστιών, ένα αξιωματικόν ν' ασκή κατά τας εορτάς τους άνδρας εις τα όπλα, των κοινοτήτων αναλαμβανουσών τα της συντηρήσεως αυτών.

17. Κατά πάσαν δίκην διά χρέη, οσάκις γίνεται εκχώρησις περιουσίας (cession de part) ο δημόσιος ταμίας δε θα δύναται επ' ουδενί λόγω να καταδιώκη ή ενοχλή τον οφειλέτην.

18. Η εξέτασις να μη γίνεται κατά το Ισπανικόν σύστημα, αλλά κατά το επί φραγκοκρατίας κυπριακόν.

19. Ο δουξ αναλαμβσνει την υποχρέωσιν να μη επιβάλη νέον τινα δασμόν άνευ της γνώμης του συμβουλίου εν γενική αυτού συνεδρία, εκτός οσάκις πρόκειται περί πολέμου και αμύνης του βασιλείου.

20. Να αφήση ελευθέρους τους παλαιούς παροίκους και ν' απαγορεύση την πώλησιν, εμπαιγμόν, δωρεάν ή ανταλλαγήν αυτών, ως έπραττεν η Ενετία.

21. Ο Αρχιεπίσκοπος και οι μέχρι τετάρτου βαθμού συγγενείς αυτού κηρύττονται ελεύθεροι παντός δασμού, υποχρεώσεως ή προστίμου, θα θεωρώνται ως ευγενείς συνταξιούχοι του στέμματος της Κύπρου και πάσαν αυτών πολιτική ή ποινική υπόθεσις θα δικάζηται υπό του βασιλέως ή του αντιπροσώπου του.

22. Ο υιός του Κλαυδίου Τσέκη θα είναι εις των ευγενών και συμβούλων του βασιλέως και μετά τον θάνατον του πατρός του θα καταλάβη την εν ταις αλυκαίς θέσιν του.

23. Ο δουξ ανελάμβανε την ίδρυσιν εν Λευκωσία πανεπιστημίου προς εκπαίδευσιν των τε ευγενών και του λαού, υπισχνείτο δ' εν τέλει.

24. Να επιτρέψη την επιστολήν εν τοις κόλποις της ορθοδόξου Εκκλησίας των Μενή και Μουσταφά, να τους τιμήση ως αρμόζει τοις ανεψιοίς του πατρός Παρθενίου, λαμβανομένου μάλιστα υπ' όψει ότι αυτοί έσονται οι ηγέται του λαού όστις θα οπλισθή κατά των Τούρκων, ίνα παραδώση τω δουκί το φρούριον της Αμμοχώστου.

Τούτοις δέον να δοθή η παλαιά οικογενειακή κτημοσύνη τω δε θείω αυτών Παρθενίω η πρώτη ήτις εκενούτο, επισκοπή.

Ο Παρθένιος ούτος μετά των αρνησιθρήσκων ανεψιών του ήσαν ως και ο Τσεκίνος και ο Μαύρος μεταξύ των αρχισυνωμοτών, οι δε δύο αρχησίθρησκοι και ο Τσεκίνος ήσαν ενδεδειγμένοι αρχηγοί του κινήματος, όπερ εκ πάντων τούτων των λεπτομερειών δέον να θεωρηθή ως σοβαρώς παρεσκευασμένον ναυαγήσαν δε εξ αδρανείας προδήλως του δουκός.

O Ακκίδας λαβών τότε το υπόμνημα του Αρχιεπισκόπου και τον άνω χάρτην και μάτην πειραθείς να πείση αυτόν να τω δώση εγγράφως όσα τω εδήλωσεν,

Βαρώσι 1974

ανεχώρησεν εκ Λεμησσού τη 3 Δεκεμβρίου, εγένετο δε δεκτός εις ακρόασιν παρά τω διουκί τη 11 Απριλίου 1601. Ο Αρχιεπίσκοπος απέφυγε να δώση αυτώ οιονδήποτε ενυπόγραφον ή ιδιόχειρον έγγραφον εκ φόβου μη προυδίδετο τοις Τούρκοις. Συνεφωνήθη δε Ακκίδου και Αρχιεπισκόπου ίνα ειδοποιηθή ούτος εγκαίρως και καταλλήλως περί της αναχωρήσεως του στρατού του δουκός, όπως εγείρη τον λαόν εις στάσιν.

Ο δουξ διά πάντων τούτων ουδέν άλλο έπραξεν ή να υποθάλψη παρά τοις δυστυχέσι Κυπρίοις απατηλάς μόνον ελπίδας υπεκκαυθείσας επί πλέον εκ της προσεγίσεως κατά το 1606 του τοσκανικού στόλου, περιλαμβάντος και πλοία της Νεαπόλεως και της Μελίττης, όστις "μετά την κατά του Μουράτ Εέϊς έξω της Θάσου νίκην του, έσπευσεν εις Κύπρον και επειράθη την κατάληψιν αυτής, αποβιβάσας στρατεύματα εις τα παράλια της Πάφου και το παρά την Λεμησσόν Ακρωτήριον των γάττων". Επί τω αυτώ δε σκοπώ, ελθών εκ νέου και συμπλακείς μετά του υπό την ηγεσίαν του Ελληνος εξωμότου Μουστάφα οθωμανικού στόλου, κατενίκησε μεν αυτόν, δεν ηδυνήθη όμως να εκτελέση τα επί της νήσου σχέδια αυτού (σαθ. Τ. Ελ. 196). Ομοίαν δ' απόπειραν φαίνεται ότι εποιήσαντο και οι Ενετοί κατά το 1607.

Τα γεγονότα ταύτα φαίνονται ότι ηύξησαν την προς απελευθέρωσιν σφοδράν άλλως πάντοτε ούσαν επιθυμίαν των Κυπρίων διό και θα ίδωμεν ότι και των όπλων εδράξαντο και διά συχνών επιστολών παρεκάλουν τον δούκα Εμμανουήλ να εκτελέση επί τέλους την υπόσχεσιν του.

Εν έτει 1608 ο διερμηνεύς του πασά της Κύπρου Πέτρος Γουνέμες, γόνος πιθανώς ων της γνωστής ημίν παλαιάς κυπριακής οικογενείας των Γονέμε, μετέχων της συνωμοσίας και την γνώμην των συνωμοτών διερμηνεύων, απηύθυνε τω δουκί την εξής επιστολήν:

" Υψηλότατε δουξ της Σοβοίας. Γνωρίζων το φιελεύθερον φρόνημα των χριστιανών της νήσου Κύπρου, αφωσιωμένων εις την Υμετέραν υψηλότητα, υπό την τυραννίαν των κυνών τούτων Τούρκων, καθικετεύω υμάς να συνεννοηθήτε μετά της αυτού Μεγαλειότητος του Βασλέως Φιλίππου Γ εις έκδοσιν διαταγών και βοηθειών προς απελευθέρωσιν των πτυχών τούτων χριστιανών από της δουλείας του τυράννου διότι είναι μεγάλη αμαρτία τοιούτον βασίλειον να ευρίσκεται εις χείρας των Τούρκων, κυβερνηθέν υπό των τότε προγόνων της Υμετέρας Υψηλότητος. Και αν ο θεός και το άγιον πνεύμα φωτίσωσι την Αυτού Μεγαλειότητα τον βασιλέα Φίλιππον και την Υμετέραν Υψηλότητα να ετοιμάσητε στόλον και πέμψητε προς εκτέλεσιν τοιαύτης ιεράς επιχειρήσεως, γνωστοποιώ υμίν ότι ευρίσκονται εν τη νήσω τριάκοντα πέντε χιλιάδες ανδρών μαχίμων εκτός των ξένων, οι δε Τούρκοι δεν υπερβαίνουσι τας οκτώ χιλιάδας. Προς τούτοις ειδοποιώ την Υμετέραν Υψηλότητα όπως φέρητε όπλα διά τους χριστιανούς και σας καθικετεύω, Υψηλότατε αυθέντα, να μας αξιώσετε απαντήσεως διά του κομιστού της παρούσης, και ουχί δι' άλλους, προς ενθάρρυνσιν των λαών, τούτων, οίτινες αναμένουσι μετά μεγάλης επιθυμίας να ίδωσι την σημαίαν

Κύριος δρόμος της Λεμεσού. Από το βιβλίο του Τζον Τόμσον του 1878 που επανεξέδωσε η Λαϊκή Τράπεζα

της αυτού Μεγαλειότητος και της Υμετέρας Υψηλότητος και άμα ερχομένων των βοηθειών βεβαιωθήτε ότι και διά της θείας χάριτος θέλουσι καταστρέψει τους Τούρκους και απελευθερωθή των χεριών αυτών απολαύοντες ελευθερίας. Και περί τούτων ειδοποιούσι την Υμετέρα υψηλότητα, ελπίζοντες εις τον Θεόν ότι περίχαροι θέλομεν δυνηθή να σας ίδωμεν βασιλέα της Κύπρου, ως και τους υμετέρους προγόνους και καταφιλούμεν τους πόδας της Υμετέρας Υψηλότητος.

Εν Λευκωσία τη 8 Οκτωβρίου 1608.

Περί την αυτήν εποχήν ο Κύπριος Βίκτωρ Ζεμπετός εκίνησε τον λαόν εις στάσιν και κατέσφαξε πολλούς των Τούρκων. Ως εκ των κατόπιν δειχθήσετε, η στάσις του Ζεμπετού ωφείλετο εις τας και πάλιν ανεκτελέστους μεινάσας υποσχέσεις του δουκός περί αποστολής στρατού. Ο Ζεμπετός αβοήθητος μείνας κατεβλήθη, ως δυνάμεθα να εικάσωμεν διότι λεπτομερείας επί τούτου δεν έχομεν, ευκόλως διασωθείς είτα παρ' αυτώ τω δουκί.

ΝΕΑΙ ΕΠΙΣΤΟΛΑΙ: Η θέσις των νησιωτών μετά την καταστολήν της στάσεως του Ζεμπετού κατέστη αφόρητος διό και αύθις οι αρχισυνωμόται ενέτειναν πάσας αυτών τας δυνάμεις, όπως πείσωσι των δούκα να αναλάβη τον αγώνα. Αφ' ότου ο Ζεμπετός εχάλασε, γράφουσιν ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος και ο Πάφου Λεόντιος, καμπόσους Τούρκους, αγριώθησαν απάνω μας σαν αγρίους λύκους και

Ο,τι απέμεινε από την Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου

παίρνουν τα παιδιά μας από τας αγκάλας μας και δεν έχομεν το θάρρος μας (ή ) μόνον εις αυτό της βασιλείας σου και πέμπομεν τον Ζαχαρίαν Μαύρον, ίνα πραγματευθή το ζήτημα παρά τω δουκί, αν παρακατιόντες εβεβαίου, ότι δέκα χιλιαδες Κύπριοι από την Πάφον έως την Καρπασίαν, ανέμενον όπλα ίνα επιτεθώσι κατά των Τούρκων, εκτός δέκα άλλων χιλιάδων της Αμμοχώστου (Σαθ. Τ. Ελ . 189).

Η άνω επιστολη ήτο γεγραμμένη λατινιστί, εσώθη δι' αυτής ελληνική μετάφρασις κακίστη την γλώσσαν.

Κατά τον Ιούλιον του 1609 ο αυτός Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος απηύθυνεν ιδίαν επιστολην τω δουκί, εν η παρεπονείτο ότι οι Κύπριοι ηπατήθησαν παρ' αυτού, ότι θα έπεμπε κατά Φθινόπωρον στρατόν, και ήρξαντο εχθροπραξιών, έμειναν δ' είτα αβοήθητοι. Κατά δε Οκτώβριον του αυτού έτους εστάλη προς τον δούκα της Σαβοίας ετέρα επιστολή πανομοιότυπος σχεδόν, την του Γουνέμη, εξ ου είπομεν ότι και ούτος διερμνήνευσεν απλώς τα φρονήματα των συνωμοτών. Η επιστολή αύτη απεστάλη διά τινος Λοϊζου καλουμένου, έφερε δε τας εξής υπογραφάς ας και παραθέτομεν ενταύθα εις μνήμην αιώνιον των φιλοπάτριδων εκείνων ανδρών: Χριστόδουλος Αρχιεπίσκοπος Κύπρου, Μωϋσή επίσκοπος Αμμοχώστου, Ιακωβος επίσκοπος Λεμησού, Λεόντιος επίσκοπος Πάφου, Ιερεμίας επίσκοπος Κυρήνης, Ιάκωβος μέγας πρωτοπαπάς Λευκάρων, Τουμάζος Πρωτοπαπάς, Πρωτοπαπάς Βατίλης, Γερόλυμος Φραγκίσκου Βατίλη, Μιχαγίλης Τουμάζου, Πρωτονοτάριους, Ησαίας επισκοπος Αμαθούντος, Κυριάκος Μέγας Πρωτοπαπά Λαρνάκου, Γερολεμος ΔαμιλάΧς, χαρτοφύλαξ της Αγίας Εκκλησίας, Δελέβικος Γραμματικός της σκάλας της Λεμεσού (Σαθ).

Εν έτει δε 1611 (6 Απριλίου) ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος απέστειλεν νέαν πρεσβεία εκ των Λοϊζου Νικολού και Κωνσταντίνου Δήμου παρά τω δουκί, έγραφε δε τω αυλάρχη αυτού Μον-Βασιλείω να συστήση τω κυρίω του αυτούς "εις το άγιον έργον, όπου θέλουν λυτρωθή τόσαι ψυχαίς από τας χείρας του διαβόλου, όπου καθημερινώς χάνονται από την μεγάλη τυρανίαν και την ατιμωρίαν του τυράνου (Σαθ. Τ. Ελ.192).

Πόσω δ' οι αγαθοί νησιώται εν τη μεγάλη αυτών από της αφορήτου τουρκικής τυραννίδος απογνώσει ήθελον να απαντώνται, ελπίζοντες πάντοτε καίπερ τοσάκις διαψευσθέντες, ειμή και εμπαιχθέντες την απελευθέρωσιν των παρά του οίκου της

Από στις ανασκαφές στην Κάτω Πάφο. Στο βάθος διακρίνεται ο φάρος της Πάφου

Σαβοίας μαρτυρεί το ότι επί τη μακρά απεπειρώντο να τύχωσι της προστασίας του οίκου τούτου.

Ούτως εν έτει 1632 Θεόκλητος τις Κύπριος, ηγούμενος της εν Μακεδονία μονής της Κοσινίτζης, απηύθυνε κατά προτροπήν των συμπατριωτών του, ως λέγει, την εξής τω δουκί της Σαβοίας επιστολήν. Αλλά πριν παραθέσωμεν ταύτην εύκαιρον κρίνομεν να παρατηρήσωμεν ότι εις αυτόν πάντη ωφείλετο το ότι ευρέθησαν εν τη ειρημένη μονή τα πρακτικά της του Βρυενίδου Συνόδου (σελ 839). Η επιστολή έχει ούτως:

" Εκλάμπρότατε, υψηλότατε, πολυχρονεμένε αφέντη, φυλάξοι κύριος ο Θεός το ένθεον ύψος της υψηλοτάτης σου αυθεντίας.

"Υψηλότατε αφένη κάτεχε πως εγώ ο ανάξιος δούλος της υψηλοτάτης σου αφεντίας Θεόκλητος ιερομόναχος και προηγούμενος του μοναστηρίου της Παναγίας ονομαζομένης Κοζινίτζι εις της Μακεδονίας τον τόπον, κοντά εις του Φιλίπου του κυρού του Μεγάλου Αλεξάνδρου το καστέλλιν, και έχω μέσα εκατόν πενήντα κακαλογέρους και η πατρίδα μου είναι από την Κύπρον και κάμνω την πρέπουσαν μετάνοιαν και προσκυνώ το υποπόδιον της υψηλοτάτης σου αφεντίας.

Ακόμη πολυχρονεμένε αφέντη, εγώ ευρίσκομαι παρακαλεμένος πολλάς και πολλαίς φοραίς από πολλούς συντοπίταις και παραγγελμένος από το γένος μου, και είναι ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου πάρπας μου, και ζη και ο πατέρας μου και άλλη πολλή μου γενεά, ως καθώς φαίνονται και κάμνουν την πρέπουσαν μετάνοιαν και προσκυνούν το υποπόδιον της υψηλοτάτης σου αφεντίας ως ρήγαν και αφέντην τους, οπού ήτο ο θρόνος σου πάντοτε εις του λόγου τους τώρα παρακαλούν και δέουνται τον πολυεύσπλαχνον Χρηστόν διά την υγείαν της εκλαμπροτάτης σου αφεντίας.

Εις τους καιρούς σου να κάμης ενθύμησιν να τους ελεημονηθής και να τους εβγάλλης από τα χέρια των Αγαρηνών, και θέλουν εστίν πάντοτε σκλαβοι σου και να παρακαλούν ημέραν και νύκτα τον θεόν διά την υγείαν σου. Και διά τούτον εις καλήν βεβαίωσιν κάμνω εγώ προμέσαν με το ίδιον μου χέριν, πως οπόταν (η υψηλότητα σου, να μου ακούσης ως καθώς εγώ θέλω να γουβερνάρης το, και να μην έχης την Κύπρον εις το χροίαν σου τόσον εύκολα, ωσάν να εκράτουν ένα μήλον εις το χέριν μου και να σου τω έδωκα κάμνω το κορμίν μου διά σιγουριάν να έχης εξουσίαν να κάμης τα κομμάτια μου ωσάν σ' αυτιά μου, διότι έχω θάρρος εις τον Χριστόν πως με το θέλημα του θεού, και με ριζικόν της πολυχρονεμένης σου αφεντίας, οπόταν εγώ να πάγω και να ακούσουν το όνομά σου πως να έχω την Κύπρον εις το χέρι μου χωρίς καμμίαν πείραξιν και έτσι δίδω της πολυχρονεμένης σου αφεντίας να βεβαιωθής ακόμη, επειδή και να ήρταν εδώ εις την Φράντζαν εις το Παρίσι, διά κάποιον σερβίτσιον του Μοναστηρίου, εγνώρισα τον ευγενέστατον τίμιον άρχοντα κύριον Γρανόν διά φρόνιμον προκομμένον κσι άξιον διά τέτοια πράγματα, και πρακτικόν εις αυτόν τον τόπον, έκαμα του το ραζουναμέντον και πολλά του εκακοφάνη και δεν θέλει να με αφήση να πάγω πούποτε, ώστε να ιδούμεν

Ψηφιδωτά των εποχών αν μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ο όρος. Ανω αριστερά η προσωποποίηση του χρόνου. Δεξιά άνω η Ανοιξη και κάτω το Φθινόπωρο

ρεσπόσταν από την υψηλότητά σου, διότι λέγει μου καθημέρα πως είσαι αφέντης του και με εξέταξεν πολλά και με έβαλλεν και έκαμα το δεσένγιον της Κύπρου διά να σου το στείλη.

Μα δι' αγάπην Χριστού ας είναι σεκρεταμέντη ετούτη η υπόθεσις όσον να ημπορής διά να μην ξεφωνιστή τέτοιος λόγος και χαλάσει την γεντά μου, και το μοναστήρι μου και άλλους πολλούς χριστανούς και κάμνω σου την φέδεν έμπροσθεν εις τον Χριστόν πως να ήσαι σιγούρου εις ετούτα όπου σου γράφω και να ορίζης στείλη μου γράμμαν να πρεζενταριστώ έμπροσθεν σου. Ουχί έτερον και ο κύριος ημών Ησους Χριστός και η πρεσβεία της Παναγίας μας να ήνε πάντα βοηθοί σου και να σου δίδουν πάντα νίκην εις τους εχθρούς σου.

Ιουλίου 1632 (από) Χριστού

Ως ανάξιος ο δούλος προσκυνώ και γράφω.

Θεόκλητος Ιερομόναχος και προηγούμενος Κασινίτζης".

Εν θέρει του 1668 ο Αρχιεπίσκοπος Νικηφόρος εκάλεσε παρ' εαυτώ τον εκ του παρά την Αμμόχωστον χωρίου Αγίου Βασιλείου Λοίζον Βάρρην (Luigi Barie), έμπορον τυρού και ιχθύων και είπεν αυτώ: "Πρόσεξε, φίλε μου, συ έχεις μίαν ψυχήν και εγώ μίαν, συ είσαι κύριος και της ιδικής σου και της ιδικής μου, πρόσεξε να μη με απατήσης. Είναι ανάγκη να μου κάμης μίαν υπηρεσίαν, και υπόσχομαι να ωφελήσω και σε και το τέκνα σου. Θα σου χαρίσω εν χωρίον".

Ειπών αυτώ αύτα και λαβών την διαβεβαίωσίν του ο Αρχιεπίσκοπος ότι ανελάμβανε την εκτέλεσιν της εντολής ταύτης, τω ενεχείρισεν επιστολάς τινάς απευθυνομένας τω δουκί της Σαβοίας και εκατόν γρόσια ως έξοδα του, παρήγγειλε δι' αυτώ να μεταβή αμέσως εις το ακρωτήριον του Αποστόλου Ανδρέου, ένθα θα εύρισκεν αναμένοντα αυτόν πειρατικά τινα πλοία, ίνα τον παραλάβωσιν.

Ο Βάρρης ανεχώρησε κατ' Αύγουστον του 1668 επί γαλλικού πειρατικού πλοίου, όπερ έφερεν αυτόν πρώτον εις Κρήτην, είτα εις Κύθηρα, οι πόθεν έτερον γαλλικόνν πειρατικόν πλοίον έφερεν αυτόν εις Μελλίτην.

Εκείθεν μεταβάς τις Βιλλαφράγκαν παρέλαβε μεθ' εαυτού ως διερμηνέα, Ιωάννην τινα Κασσανδριώτην, μεθ' ου μετέβη εις Τουρίνον, ένθα εγχειρίσας όπου έδει τας επιστολάς υπεβλήθη εις εξέτασιν, κρατηθέντων πρακτικών αφ' ων διασωθέντων παραλαμβάνομεν τας πληροφορίας ταύτας.

Ακόμα ένα ψηφιδωτό που βρέθηκε στην Πάφο

Το έγγραφον τούτο δημοσιευθέν υπό του Μας Λατρή (3-580) φέρει χρονολογίαν 1670, ώστε ο Κύπριος απεσταλμένος μετά εν και ήμισυ περίπου από της εντεύθεν αναχωρήσεως του έτους ηδυνήθη να παρουσιασθή εν τη αυλή του δουκός της Σαβοίας".

Ο Βάρρης έδωσε πολλές εξηγήσεις αλλά ο Οίκος της Σαβοίας δεν ανταποκρίθηκε.

Αυτό, σημειώνει ο Ζαννέτος, ήταν και "το τελευταίον μάταιον των Κυπρίων διάβημα παρά τω Οίκω της Σαβοίας".