11.2.1932:(Δ Μέρoς).Η έκθεση τoυ Κυβερvήτη της Κύπρoυ Σερ Ρόvαλvτ Στoρρς για τα Οκτωβριαvά. Πυρoβoλισμoί εvαvτίov διαδηλωτώv στη Λάρvακα. Αρχίζoυv oι συλλλήψεις πρωταγωvιστώv της εξέγερσης.Βρετταvικά αερoπλάvα πρoκαλoύv παvικό με πτήσεις πάvω από τα χωριά

S-551

11.2.1931: (Δ Μέρος). Η ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΥΒΕΡΝΗΤΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΕΡ ΡΟΝΑΛΝΤ ΣΤΟΡΡΣ ΓΙΑ ΤΑ ΟΚΤΩΒΡΙΑΝΑ. ΠΥΡΟΒΟΛΙΣΜΟΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΔΙΑΔΗΛΩΤΩΝ ΣΤΗ ΛΑΡΝΑΚΑ. ΑΡΧΙΖΟΥΝ ΟΙ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΤΩΝ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΤΗΣ ΕΞΕΓΕΡΣΗΣ. ΒΡΕΤΤΑΝΙΚΑ ΑΕΡΟΠΛΑΝΑ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΠΑΝΙΚΟ ΜΕ ΠΤΗΣΕΙΣ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΑ ΧΩΡΙΑ. Η ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗ ΕΘΝΙΚΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΩΝ ΚΑΘΩΣ Ο ΒΑΤΗΣ ΑΣΠΑΖΕΤΑΙ ΤΟ ΧΕΡΙ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ

Τα πλοία αναμένονταν να φθάσουν την επομένη το πρωί ο δε Αρχηγός των στρατευμάτων πληροφόρησε το κεντρικό αρχηγείο στην Αίγυπτο ότι υπό τέτοιες περιστάσεις δεν θα είχε ανάγκη τις ενισχύσεις επιπρόσθετα προς εκείνες που έφθαναν από αέρος για τις οποίες έγινε προσφορά. Η ενίσχυση από αέρος (μια διμοιρία) αναμενόταν στις 11 το πρωί της 23ης. Εφθασε αυτή ακριβώς στην προσδοκώμενη ώρα σε μεταφορικά αεροπλάνα του στρατού στον έκτακτο σταθμό προσγείωσης 5 μίλια δυτικά της Λευκωσίας όπου έγιναν προετοιμασίες για την υποδοχή τους.

34. Κατά την άφιξη του πλοίου "Λονδίνο" της Α.Μ. στη Λάρνακα, ο Διοικητής σύμφωνα προς οδηγίες μου, ανήλθε σ' αυτό και περιέγραψε σε γενικές γραμμές την κατάσταση στον Αντιναύαρχο που είχε την Αρχηγεία. Διευθετήθηκε δε όπως ο Ναύαρχος μεταβεί με αυτοκίνητο και με συνοδεία στη Λευκωσία, όπως συνεννοηθεί μαζί μου το μεσημέρι. Παρακλήθηκε και δέχθηκε να αποβιβάσει 200 άνδρες στη Λεμεσό, 100 στη Λάρνακα και όσο το δυνατό μεγαλύτερο αριθμό μέχρι πενήντα και στις δυο πόλεις Αμμόχωστο και Πάφο. Κατά τη διάσκεψη μου με το Ναύαρχο είχε αποφασισθεί οι οικείοι ρόλοι του ναυτικού, των στρατευμάτων και της αστυνομίας. Ωφειλε να τηρείται στενότατη συνεργασία με τους διοικητές, να συγκροτούνται δε καθημερινά διασκέψεις από αυτούς με την αστυνομία και τους αξιωματικούς που είχαν την αρχηγία του ναυτικού ή του στρατού σε όλες τις επαρχίες. Ο Ναύαρχος δήλωσε καθαρά ότι μόνο σε περίσταση επείγουσας φύσης θα απέστελλε σώματα ναυτών στα ενδότερα της νήσου. Σε περίπτωση
ανάγκης για ένοπλη επέμβαση των Δυνάμεων της Αυτής Μεγαλειότητας, ο ανώτερος αξιωματικός του ναυτικού επί τόπου θα αναλάμβανε τη διεύθυνση στους λιμένες, αλλού δε η ευθύνη της αρχηγίας θα εναπόκειτο υπό τέτοιες συνθήκες στον αξιωματικό που είχε τη διεύθυνση των στρατευμάτων. Μετά από αυτά επικοινώνησα με το ναύαρχο σε ορισθείσες εκ των προτέρων ώρες δυο φορές την ημέρα με τηλέφωνο. Οι διευθετήσεις προς συνεργασία και αρχηγία τηρήθηκαν με επιτυχία από αρχή μέχρι τέλους.

36. Στη Λευκωσία ένας από τους πληγωθέντες στασιαστές είχε αποθάνει στο νοσοκομείο τη νύκτα. Οταν γνώσθηκε αυτό άρχισαν οι κωδωνκρουσίες, συναθροίσθηκε κάποιο πλήθος στην Αρχιεπισκοπή, μετέβη δε πρεσβεία στο διοικητή προς λήψη άδειας για νεκρική πομπή. Υστερα από σκέψη επέτρεψε όπως χορηηθεί η άδεια υπό την αυστηρή προϋπόθεση ότι θα ακολουθείτο καθορισμένη πορεία που εγκρίθηκε από τις στρατιωτικές αρχές. Η κηδεία ορίστηκε στις 3, πλήθος δε υπολογιζόμενο σε 8.000 πρόσωπα, μετέβη από την εκκλησία στο κοιμητήριο που βρισκόταν έξω. Παρίσταντο πρόσκοποι, εθελοντές, αντιπρόσωποι όλων των πολιτικών λεσχών, φέροντας λάβαρα και ελληνικές σημαίες, εκφωνήθηκαν δε λόγοι που παρότρυναν το λαό να συνεχίσει τον αγώνα. Στην εκκλησία έγινε συνεισφορά προς σχηματισμό ταμείου προς υποστήριξη των αστυνομικών οι οποίοι θα πείθονταν να εγκαταλείψουν την Κυνέρνηση. Κάποια πρόσωπα από τους χυδαίους του όχλου εισέβαλαν στην οικία κάποιου αξιωματικού της Αστυνομίας που βρίσκεται στην προδιαγραφείσα πορεία, στρατιωτικό δε απόσπασμα, το οποίο είχε αποσυρθεί σε ειδικές θέσεις λογικής απόστασης απεστάλη προς εκδίωξη τους. Την ίδια ακριβώς στιγμή η πομπή έφθασε επιστρέφουσα από το κοιμητήριο προς την πόλη. Με θαυμαστή ψυχραιμία, οι στρατιώτες κατόρθωσαν να διασκοπίσουν το χυδαίο όχλο και να παρεμπορδίσουν την
πομπή από χάλαζα λαθών. Αργότερα το πλήθος λιθοβόλησε και πάλι τους φρουρούς παρά τη Νέα Είσοδο, πέρασαν δε κάποιες ώρες πριν ή πεισθεί αυτό να διαλυθεί. Ο διοικητής βοηθούμενος από το δήμαρχο, επέστησε την προσοχή του στις συνέπειες σε περίπτωση μη διάλυσης αλλά σε όλες τις τέτιες περιστάσεις στις πόλεις κατά το χρόνο εκείνο η έξαψη η πίεση του λαού και η σύγχυση ήταν τέτοια ώστε ο φόβος της βίας να μην έχει καμμιά επίδραση.

Ο Αστυνόμος διέταξε τους δώδεκα του ιππείς να διέλθουν έφιποι από πίσω και μέσα από το πλήθος, το οποίο και να διασκοπρίσουν, στην ανάγκη δε να χρησιμοποιήσουν τα μαστίγια τους. Ο διοικητής με τον αστυνόμο ακολούθησαν με ένοπλο απόσπασμα από 14 άστυνομικούς σε δυο αυτοκίνητα. Οι ιππείς έξη από τους οποίους πληγώθηκαν στην ενέργεια τους προς διασκόπιση του πλήθους ώθησαν το πλήθος προς τις πλευρές του δρόμου και τα αυτοκίνητα πέρασαν διά μέσου του πλήθους προσβαλλόμενα με λίθους. Οι προφυλακτήρες του ανέμου των αυτοκινήτων κατεθρυμματίστηκαν και οι ευρισκόμενοι σ' αυτά υπέστησαν προσωπικές βλάβες. Το ένοπλο απόσπασμα κατέλαβε θέση που ανέκοπτε την δίοδο προς την οικία του Διοικητή, ο δε διοικητής προχώρησε και μίλησε μεγαλόφωνα προς το πλήθος, το οποίο ανασχηματίστηκε και προχωρούε ότι εάν δεν διαλυόταν θα πυροβολείτο. Το πλήθος εμφιταλαντεύθηκε, έγινε δε ορατό ότι ουλαμός ναυτών, ο οποίος είχε προειδοποιηθεί από το διοικητή να επιτηρεί την τροπή της κατάστασης, ερχόταν από πίσω και οι άνδρες του χρησιμοποιούσαν τις λαβές των οχυρωματικών εργαλείων τους ως ρόπαλα με εξαίρετο αποτέλεσμα. Γρήγορα το πλήθος διασπάστηκε και τράπηκε σε φυγή σε διάφορες διευθύνσεις. Από ένα από τα τμήματα το οποίο κατευθύνετο πυροβολήθηκαν δύο βολές με περίστροφο. Ο ναυτικός αξιωματικός διέταξε όπως ριφθή σε απάντηση βολή από έξη σφαίρες. Κανένα δυσστύχημα σε συνέβη. Δυο μικρότερα πλήθη, ένα αποτελούμενο από χωρικούς, διασπάστηκαν από την Αστυνομία αργότερα το ίδιο βράδυ. Οι εκθέσεις από τη Λάρνακα δεν ανέφεραν καμιά μετά από αυτά διαδήλωση.

38. Κατά τη διάρκεια της ημέρας ο Διοικητής Πάφου τηλεγράφησε ότι ήταν επάναγκες όπως παρεμποδιοσθεί ο Επίσκοπος Κιτίου να μεταβεί στην Πάφο, ειδοποιήθηκε δε ο Διοικητής Λεμεσού τηλεγραφικώς να τον παρεμποδίσει. Στο μεταξύ μεγάλο πλήθος κόσμου που συμπληρώθηκε από χωρικούς φρουρούσε από έξω την οικία του Επισκόπου επειδή προβλεπόταν η σύλληψη του. Πρός εξέταση της κατάστασης κάλεσα διάσκεψη στην οποία μεταξύ άλλων παρέστησαν ο προσωρινός αποικιακός γραμματέας ο αρχηγός του στρατού, ο Αρχιαστυνόμος και ο Διοικητής Λευκωσίας, Ολοι συμφώνησαν ότι ο Επίσκοπος όφειλε να συλληφθεί κατά τη νύκτα εκείνη και ότι έπρεπε να συλληφθούν συγχρόνως εάν ήταν δυνατό, οι επιφανέστεροι από τους ταραξίες στη Λευκωσία. Οσονδήποτε δε σημαντικό και αν ήταν το ζήτημα της κατασύντριψης του Επισκόπου, η κατάσταση πιστευόταν ισχυρά, συγκεντρωνόταν στη Λευκωσία και μέχρις ότου
αποκατασταθεί η τάξη και υπακοή στην πρωτεύουσα δεν θα καθίστατο δυνατό να χειρισθεί κάποιος αποτελεσματικά ταραχές αλλού.

40. Αποφασίστηκε λοιπόν όπως συλληφθούν και απελαθούν οι ακόλουθοι ταραξίες από τη Λευκωσία:

- Γεώργιος Χατζηπαύλου.

- Διονύσιος Κυκκώτης

- Θεοφάνης Τσαγκαρίδης

- Θεοφάνης Θεοδότου

- Θεόδωρος Κολοκασίδης.

41. Γύρω στις 5 π.μ. κατά τις 24 οι έξη συλληφθέντες βρίσκονταν στα πολεμικά σκάφη.

Στη Λευκωσία ιδιωτικά αυτοκίνητα από την Εθελοντική Δύναμη με στρατιώτες και αστυνομικούς είχαν περισυλλέξει αυτούς μέσα σε μισή ώρα, ακριβώς έξω από την πόλη στο δρόμο που οδηγεί στη Λάρνακα όπου μεταφέρθηκαν με συνοδεία με φορτηγό αυτοκίνητο. Καμμιά αντίσταση δεν συναντήθηκε παρά μόνο εκ μέρους του Χατζηπαύλου, ο οποίος έκλεισε με κλειδιά τη μπροστινή πόρτα, αποπειράθηκε να αποδράσει και όταν συνελήφθη αρνήθηκε να κινηθεί. Η εθελοντική δύναμη χρησιμοποίησε επίσης κατά τη νύκτα εκείνη προς διανομή σε όλα τα επαρχιακά κεντρικά γραφεία αντίγραφα του περί Αμύνης διατάγματος εν Συμβουλίω και μεγάλες έντυπες τοιχοκολλήσεις που περιλάμβαναν μετάφραση των κανονισμών περί Αμύνης.

Μετά από μισή ώρα οι καμπάνες των εκκλησιών ήχησαν συναθροίσθηκε δε πλήθος και προσήγγισε το οίκημα ενώ η αστυνομία και οι ναύτες ήταν ακόμη μέσα σ' αυτήν και ερευνούσαν τους χωρικούς για επικίνδυνα όπλα και σημειώνοντες τα ονόματα του. Ο

Αστυνομικός αξιωματικός ζήτησε ενισχύσεις και έφερε έντεκα αστυνομικούς για να σταματήσει το πλήθος. Το απόσπασμα του λιθοβολείτο και απωθήθηκε σε θέση που φρουρείτο από το ναυτικό απόσπασμα έναντι του οικήματος. Το πλήθος αυξήθηκε και άρχισε να παραβιάζει προς τα έσω την πόρτα του οικήματος, η δε

αστυνομία άρχισε να βάλλει. Ρίφθηκαν είκοσι και μία βολές, πληγώθηκαν έξη, το δε πλήθος διασκορπίστηκε. Ενας από τους πληγωθέντες απέθανε αργότερα, καμιά περαιτέρω στασιαστική ενέργεια δεν έλαβε χώρα στη Λεμεσό.

Τα νέα για τη σύλληψη δεν έγιναν γενικά γνωστά στη Λευκωσία παρά γύρω στο μεσημέρι, οπότε συναθροίσθηκε πλήθος κόσμου παρά την Αρχιεπισκοπή, όπου και έγινε συνεδρίαση προς συζήτηση των μέτρων τα οποία έπρεπε να ληφθούν για να εξαναγκασθή η Κυβέρνηση να απελευθερώσει τους ταραξίες. Κατά τη συνεδρία αυτή έπιτεύχθηκε συμφιλίωση, που προπαρασκευάσθηκε από τον Αιμιλιανίδη, μεταξύ των κομμουνιστών αρχών και της Εκκλησίας. Ο Βατυλιώτης ( ή Βάτης κομμουνιστής ηγέτης) που είχε εκπαιδευθεί στη Μόσχα ασπάστηκε το χέρι του Αρχιεπισκόπου και υποσχέθηκε προς αυτόν την υποστήριξη του κόμματος του στον άμεσο αγώνα κατά της Κυβέρνησης.

44. Λίγο μετά από αυτά ο Αρχιεπίσκοπος απέστειλε τον εφημέριο του να ζητήσει συνέντευξη μαζί μου. Εδωκα οδηγίες όπως πληροφορηθεί αυτός ότι ήμουν πρόθημος να τον δεχθώ αλλά ότι το δρομολογιο του προς την κατοικίαν του αποικιακού γραμματέα και από αυτή θα καθοριζόταν από τον αξιωματικό που έχει την αρχηγία των στρατευμάτων.

Παρόντες κατά τη συνέντευξη ήσαν ο αξιωματικός που είχε την αρχηγία των στρατευμάτων και ο προσωρινός Αποικιακός Γραμματέας. Εσωκλείω μετάφραση της ανακοίνωσης την οποία ο Αρχιεπίσκοπος διάβασε σε μένα.Τον παρακάλεσα τότε να αποσυρθεί για να μπορέσω να διαστυπώσω την απάντηση μου, Κατά την επιστροφή του είπα σε αυτόν με δύναμη ότι δεν σκόπευα να ελευθερώσω οποιονδήποτε από τους

δημεγέρτες, ότι η Κυβέρνηση και όχι αυτός ήταν υπεύθυνη για την έννομη τάξη και ότι οι ένοπλες δυνάμεις δεν θα δίσταζαν να λάβουν έσχατα μέτρα προς καταστολή κάθε περαιτέρω ταραχής. Η πρέπουσα σφαίρα ευθύνης γι' αυτόν, είπαν, ότι θα παροτρύνει το ποίμνιο του να υπακούσει στην πολιτική εξουσία και να επιστήσει την προσοχή τούτου, ως είχα επιστήσει την προσοχή του, για τις συνέπειες της ανυπακοής. Ο Αρχιμανδρίτης έλαβε σημειώσεις για το ότι είπαν και τους απέπεμψα.

Ρίφθηκε μια βολή από τον σκοπό από την οποία πληγώθηκε ένας. Το πλήθος διαλύθηκε αμέσως. Ο πληγωθείς πέθανε την επομένη. Ολες οι γυναίκες που κατοικούσαν εκτός της φρουρούμενης ζώνης και τα παιδιά βρεττανών συγκεντρώθηκαν κατά τη νύκτα εκείνη σε κάποιο ξενοδοχείο που βρισκόταν σε αυτή. Κατά τις εκλέσεις της αστυνομίας το μέγεθος του ψυχικού αναβρασμού στην πόλη ενέβαλε σε κίνδυνο τη ζωή των βρεττανών λειτουργών. Στις εντός των τειχών ελληνικές συνοικίες, η αστυνομία κανένα έλεγχο δεν μπορούσε να εξασκήσει. Το μόνο δυνατό πράγμα ήταν η περιπολία με ποδήλατα εκτός εφικτής απόστασης από το πλήθος.